“Het is onze taak om te luisteren naar het nieuws dat altijd aankomt vanuit de stilte.”
Rainer Maria Rilke
Sterren boven onze tuin, provincie Somogy, Hongarije, februari 2022.
Beste vrienden,
Aangezien dit één van die momenten in het jaar is waarbij we elkaar allerlei goeds toewensen, zou ik jullie hierbij ook mijn nieuwjaarswens willen meedelen. Naast alle dingen die we elkaar gewoonlijk toewensen (gezondheid bovenal, maar ook een liefdevol samenzijn met de mensen die voor jullie belangrijk zijn), zou ik jullie ook veel stilte willen toewensen voor het komende jaar.
Stilte is een erg kostbaar goed wat mij betreft, en ook steeds zeldzamer in onze stedelijke omgeving.
Misschien trap ik een wijdopen deur in door te zeggen dat stilte belangrijk is, of declameer ik plechtig iets wat uitermate vanzelfsprekend is. Maar ik heb toch niet het gevoel dat we in een maatschappij leven die stilte naar waarde schat, integendeel. En ik heb de indruk dat ook mensen die zich bewust zijn van de waarde van stilte, daar toch niet altijd naar leven in onze wereld.
Stilte is eigenlijk iets dat we nog maar amper kunnen ervaren in de dichtbevolkte Lage Landen, of in eender welke van de steden die nu al meer dan de helft van de wereldbevolking ‘thuis’ kan noemen. Maar ook daarbuiten is stilte allesbehalve evident, en dat heeft niet enkel met onze omgeving te maken. Ook op de meest afgelegen plek is het in ons digitale tijdperk makkelijk om te ontsnappen aan stilte. Dankzij Star Link kunnen we nu ook eender waar in de wildernis naar Spotify luisteren.
Stilte ervaren vraagt dan ook vaak een bewuste keuze of zelfs discipline. En stilte kan ook angst inboezemen, reden waarom stiltes in gezelschap vaak meteen worden opgevuld met conversatie. En als we alleen zijn, is er dus altijd de mogelijkheid om de radio op te zetten, of de televisie, of te scrollen door je newsfeed, of zijn er zovele andere manieren om onszelf af te leiden van de stilte, en daardoor van onszelf.
Want de stilte is naar mijn gevoel altijd een deur naar onszelf, en naar vele andere dingen. En als dat weer klinkt als een open deur intrappen, hoop ik dat die deur voor jou toch zoveel als maar mogelijk is open blijft.
Waarschijnlijk boezemt die stilte ons net daardoor angst in. Thich Nhat Han zei ooit dat we tegenwoordig praktisch elke minuut van elke dag een bewuste keuze moeten maken om ons niet te laten afleiden door alle media die ons 24/7 omgeven. Want pakweg tweehonderd jaar geleden was dat wel anders: geen internet, radio of televisie, en voor de meeste mensen zelfs geen krant. Iets zegt me dat stilte tweehonderd jaar geleden toch wel meer beschikbaar was, evenals het donker en de duisternis. Niet dat steden toen veel stiller waren dan vandaag de dag, maar toen woonden er nog meer mensen op het platteland dan in steden, hoewel de kentering al was ingezet.
Ikzelf mag me gelukkig prijzen dat ik met mijn partner Agnes, die van Hongaarse afkomst is, een groot deel van het jaar mag verblijven in een eeuw-oud lemen boerenhuis in een grote tuin, aan de rand van een klein dorpje in Hongarije.
En daar kunnen wij zowel stilte als duisternis veel vaker en dieper ervaren dan in de drukke en continu verlichte stad. ’s Nachts kan het héél stil zijn in de tuin en het aanpalende bos, en dan is het enige dat hoorbaar is de vleugelslag van de vleermuizen of uilen, en het ritselen van de bladeren als het waait. Of het occasionele geroep van de mannetjesherten in de bronstijd, of nu en dan het snerpende geluid van marters. Je hoort geen gezoem van verkeer in de verte, geen auto’s, geen radio’s. Stilte.
Stilte, schoonheid en ook het duister, ze kunnen als heilige drie-eenheid iets wakker maken in ons dat ons weer verbindt met onvermoede lagen van onszelf, met onze intuïtie, met een weten dat we niet kunnen uitleggen of rechtvaardigen. Stilte kan ons onze wortels weer doen voelen die ons altijd en overal verbinden met onze Moeder Aarde, wortels die we echter vergeten en uit ons bewustzijn laten wegdeemsteren in ons gehaaste leven dat steeds overspoeld wordt door informatie en beelden en geluiden.
Niet dat het altijd stil is in ons dorp, integendeel. Vooral in het weekend beginnen vele dorpsbewoners te klussen, het gras te maaien, bladeren op te ruimen met hun blad-blazers, te timmeren of te zagen of te boren... zondag is vaak de luidste dag in het dorp, gek genoeg.
En bijna elk huishouden heeft één of meerdere honden, en die honden zijn waakhonden, geen schoothonden. Als iets of iemand die voorbijkomt in de straat de honden niet zint, is een kabaal van jewelste het gevolg. En onze hond Cheddar doet dan graag mee, want hij geniet met volle teugen van de hondse gewoonten in het dorpsleven. En dat kan evengoed ’s nachts gebeuren. Soms heft één van de honden in het dorp om God weet welke reden een klaagzang aan, en binnen de kortste keren is heel de nacht vervuld van het geblaf van talloze honden, die dan wel in een heftige discussie verwikkeld lijken waarin de luidste wint. Maar dat gebeurt gelukkig niet aanhoudend, zodat er elke nacht toch ook veel stilte hoorbaar is. Want stilte is niet de afwezigheid van horen, het is juist de intensivering van horen, en luisteren naar de stilte is niet hetzelfde als luisteren naar niets. Stilte is hoorbaar, voelbaar, en tastbaar aanwezig, en het dringt door onze gehoorgangen binnen naar dat deel van ons bewustzijn dat resoneert met wat de stilte ons vertelt.
De stilste stilte die ik ooit heb gehoord, was in een afgelegen canyon in Death Valley in Californië, in de zomer van 1994. Hoe we daar waren terechtgekomen zal ik nu niet vertellen want dat zou deze mijmering veel te lang maken. In ieder geval, Agnes en ik hadden die zomerdag gewandeld in een kleine canyon een eind verwijderd van één van de wegen die Death Valley doorkruisen. Ik hoef daar niet bij te vermelden dat het warm was: de zomer in Death Valley is moordend, en was die dag niet anders met 52 graden Celsius. We moesten voortdurend handdoeken gedompeld in ijswater om ons hoofd binden om nog maar enkele honderden meter te kunnen wandelen, en na enkele minuten waren de eerst kletsnatte handdoeken alweer kurkdroog. Dus als er nu bericht wordt over temperaturen boven de 50 graden in Indië, Pakistan, het Midden-Oosten of elders, kan ik me daar iets bij voorstellen.
We gingen op een grote steen zitten, en keken rond en luisterden. De stilte was absoluut, maar plots hoorde ik iets, ik had geen idee wat. Een zacht tikken. Opeens begreep ik wat het was: mijn polshorloge. Dat was overigens een heel stil polshorloge, en ik had nog nooit in mijn leven mijn horloge horen tikken. Maar de stilte was daar zo intens dat zelfs dat hoorbaar werd. Ik deed mijn polshorloge dan ook meteen uit, en legde die een heel eind verder weg op een rots. Teruggekeerd naar onze rustplaats, ging ik verder met luisteren naar deze stilte, die werkelijk oorverdovend was. Dik, intens, resonerend, ons omhullend als een deken van energie en volheid. Sindsdien heb ik nooit nog zo’n ‘dikke’ en intense stilte ervaren. Het is niet voor niets dat zovele heiligen, zieners en profeten tijd hebben doorgebracht in de woestijn. Als stilte informatie bevat, dan bevat de stilte in woestijnen zeker de allerhoogste concentratie aan informatie.
Stilte kan veel tastbaarder, werkelijker en indringender zijn dan eender welke woorden, iets wat vervat zit in het oude spreekwoord "spreken is zilver, zwijgen is goud".
De Amerikaanse auteur Herman Melville (1819-1891), schrijver van ‘Moby Dick’, zei het zo: “Stilte is de enige stem van onze God”.
Wolfgang Amadeus Mozart zei: “De muziek zit niet in de noten, maar in de stilte ertussen.”
Stilte is als de eindeloze ruimte waarbinnen al onze creaties en relaties kunnen ontstaan, en die ruimte is niet leeg, maar vol. Zoals het quantum-vacuum vol is van energie en potentieel (zie mijn blog post ‘De wetenschapper, de monnik en de filosoof’), zo is de stilte ook vol energie en potentieel. En de stilte en ons bewustzijn zijn twee expressies van één geheel. En zoiets ga je heel erg voelen in een woestijn, kan ik je wel vertellen.
De volgende weken wil ik graag nog een paar mijmeringen delen over wat stilte voor mij betekent, ook in het licht van mijn huidige bezigheden en mijn focus op de vele problemen waar we ons mee geconfronteerd zien op deze prachtige planeet. Ik denk dat we allemaal veel te winnen hebben bij meer stilte, bij meer stil-staan bij de dingen, bij luisteren naar wat de planeet ons probeert te vertellen. Ook als we dat nieuws misschien aanvankelijk liever niet horen. Het nieuws dat de planeet ons kan vertellen als we stil zijn, is vaak van een heel andere orde dan het nieuws dat we op radio en televisie horen of in de krant lezen.
Hoe angstaanjagender het nieuws uit de wereld ook lijkt te worden, in de stilte horen we ook andere dingen.
Zoals Arundhati Roy het zei: “Een andere wereld is niet alleen mogelijk, ze is onderweg. Op een rustige dag hoor ik haar ademen.”
Maar om die andere wereld al te horen ademen, is er dus stilte nodig.
Ik wens jullie allen een heel fijn einde toe van dit jaar, en een geweldig, magisch en gezond 2025, met heel veel stilte dan ook.
Bedankt voor het lezen, en tot de volgende aflevering,
Het ga jullie goed,
Filip
