"Mijn boot raakt iets dieps. Eerst geluiden van stilte, golven. Er is niets gebeurd; Of misschien is alles gebeurd. En zit ik in mijn nieuwe leven."
Rumi
“Diep in de ziel, onder pijn, onder alle afleiding van het leven, is een enorme en grootse stilte - een oneindige oceaan van kalmte, die door niets verstoord kan worden; de eigen buitengewone vrede van de natuur, die “het verstand te boven gaat”. Dat wat we met hartstochtelijk verlangen zoeken, hier en daar, naar boven en naar buiten, vinden we uiteindelijk in onszelf.”
Richard Maurice Bucke
De rivier Tisza nabij Mártély, Hongarije, juli 2013
Audio versie van deze mijmering, voorgelezen door mezelf
Beste vrienden,
In de vorige twee mijmeringen had ik het over stilte, over wat stilte voor mijzelf betekend heeft tot nu, en ook over het belang van periodieke media-stilte en verhaal-stilte in deze hectische tijden.
En ik probeerde duidelijk te maken hoe heilzaam stilte wel kan zijn, op eindeloos veel manieren, ook in het licht van de vele crisissen waar we voor staan en de uiterst tumultueuze periode die onze wereld zal doormaken de komende jaren en decennia.
Eén van de manieren om die stilte op te zoeken, te cultiveren en als bron van energie te herkennen, is meditatie.
Meditatie is een veelomvattend onderwerp, waarover in onze Westerse wereld nog steeds heel wat misverstanden bestaan. Ik zal nu dan ook niet ál teveel uitweiden over alle aspecten van meditatie, maar vooral een indruk proberen geven van wat meditatie voor mij betekend heeft en wat het naar mijn mening voor jou zou kunnen betekenen, als je tot op heden nog niet hebt gemediteerd.
Je zou kunnen tegenwerpen: wat heeft meditatie in godsnaam te maken met ecologie, met de dramatische crisissen in onze wereld die regelrecht op een afgrond lijkt af te stevenen? Zijn er geen dringender varkentjes te wassen dan op een kussen te gaan zitten niets doen?
Ten eerste: ik zal niet ontkennen dat actie nodig is, op heel veel manieren en terreinen. Eén van mijn bedoelingen met deze blog is net jóu aan te moedigen tot eigen actie en geloof in eigen daadkracht. Maar actie kan vanuit verschillende bronnen voortkomen. En zoals ik in de vorige posts had aangegeven, zal actie hoogstwaarschijnlijk intelligenter, meer mededogend en effectiever zijn in de mate dat die actie voortkomt uit een dieper contact met jezelf, uit een vertrouwen op intuïtie, vanuit een hervonden liefde voor jezelf en voor de wereld. Vanuit een krachtig centrum dat de eigen schaduw heeft onderzocht en steeds verder gaat in het nooit eindigende proces om die schaduw te integreren. Vanuit een eerlijkheid die (h)erkent wanneer de eigen schaduw wordt geprojecteerd op allerlei individuen en organisaties die vervolgens als de ‘slechterikken’ worden geïdentificeerd en waartegen ten strijde moet worden getrokken. Vanuit een rust die gegrond is en krachtig, niet vanuit een angstige kramp of paniekreactie. En laat dat nu allemaal dingen zijn die heel erg gebaat zijn bij regelmatige meditatie en bij andere praktijken gericht op het gronden van en contact maken met het centrum van je gewaarzijn.
En ten tweede: meditatie hoeft niet te betekenen dat je stilzit op een kussen. Dat beeld heeft ook al te maken met die vele misverstanden omtrent meditatie die in onze Westerse wereld nog diep geworteld zijn.
Er zijn eindeloos veel vormen van meditatie, en uiteindelijk kun je je eigen vorm en patroon en praktijk ontwikkelen die voor jou het beste werkt. En als dat betekent: rechtstaand of wandelend in een bos, of al zwemmend, dan is dat prima. Er hoeven geen kussen, dojo’s, wierook of afbeeldingen van Boeddha aan te pas te komen. Er hoeft geen ‘discipline’ te zijn die streng moet gevolgd worden. Je hoeft er jezelf op geen enkele manier bij te kastijden of te kwellen.
Vanzelfsprekend zijn er wel yogi’s of of dojo’s die een strenge praktijk voorstaan, en vele daarvan kunnen ook daadwerkelijk heel krachtig en transformerend zijn. Maar meditatie kan ook op vele andere manieren, en hoeft niet op een boot-camp te lijken. Het kan ook op manieren die te integreren zijn in het dagelijkse leven, en die licht en flexibel kunnen zijn.
Om het kort samen te vatten: voor mij is meditatie elke praktijk die me losmaakt van de identificatie met mijn gedachten en emoties. En laten onze gedachten en emoties nu net datgene zijn waar we ons het sterkst mee identificeren, in die mate dat we gewoonlijk denken dat we die gedachten en emoties ZIJN. Wat allerminst het geval is.
En ten derde: meditatie is niet niets doen. Integendeel. Niets doen kan overigens ook erg heilzaam zijn, en zelfs nodig, ook als je de wereld wil redden. Misschien vooral als je de wereld wil redden. Over niets doen zal ik het een andere keer hebben. Meditatie is dus niet niets doen, en ook niet iets doen. Het zit daar ergens tussenin. Het is actie, maar zonder doel en zonder product en zonder vasthouden aan wat dan ook. Het is aandacht die je in staat stelt het fenomeen bewustzijn zélf te ervaren, het fenomeen dat maakt dat je überhaupt iets kán ervaren, ook los van de inhouden van dat bewustzijn. In die zin is het actie: het veronderstelt focus, maar zonder doel. Het is doen zonder iets te doen.
Maar dit aspect klinkt misschien nog een beetje onbegrijpelijk, of hermetisch. Dat is het eigenlijk niet, en ik zal dat verduidelijken in een toekomstige mijmering omtrent doelgerichtheid, en hoe doelgerichtheid een probleem kan zijn.
Ikzelf ben in 2010 begonnen met dagelijkse meditatie.
Aanvankelijk wendde ik mij tot de bekende technieken zoals de bodyscan, mindfulness oefeningen, ademhalingsmeditatie en zazen meditatie. Gaandeweg zijn daar veel andere technieken en benaderingen bijgekomen, en mettertijd heb ik mijn eigen ‘cocktail’ van meditatie- en bewustzijnstechnieken ontwikkeld die inmiddels ingebed zit in mijn dagelijkse handelingen en gewoonten. Meerdere daarvan zijn oefeningen ontwikkeld door mijn partner Agnes. Je kan meer lezen over Agnes en haar werk op de Engelstalige versie van haar website. En haar methodes zijn een voorbeeld van mijn stelling van daarnet dat meditatie niet moeilijk of kwellend hoeft te zijn, maar integendeel heel licht en vrij kan zijn.
En die meditatie technieken helpen ook om veel dichter bij de innerlijke stilte te blijven en bij de connectie die ik daardoor beter kan voelen met intuïtie, energie, en alles wat wil gehoord worden vanuit het eindeloos potentieel dat die stilte is. Ik begin en eindig elke dag met meditatie, en op verschillende momenten van de dag houd ik eraan korte sessies in te lassen van meditatie of stilte, als ‘herlaad-momenten’ waarbij ik innerlijke energie oplaad net zoals je je batterij van je telefoon oplaadt. En naast het ‘opladen’ is het ook telkens een soort ‘reset’, aangezien onze energie de neiging heeft om subtiel (of niet zo subtiel) uit balans te geraken in de loop van de dag, vooral als het drukke dagen zijn. En dat uit zich al snel in spanning, spierpijn, ontstekingen en andere fysieke klachten. Ik ben er nogal zeker van dat, indien meditatie een meer wijdverspreide praktijk zou zijn in onze samenleving, het aantal gevallen van chronische ziekten, kanker, depressie, verslaving enzoverder dramatisch zouden dalen. Hoewel zelfs dat niet de doorslaggevende reden zou moeten zijn om te beginnen met mediteren: dat is weer een vorm van utilitarisme, van het ‘nuttig’ maken van meditatie en mindfulness. En zodra we mediteren met een welbepaald doel voor ogen, zijn we eigenlijk al niet meer aan het mediteren. Zoals Alan Watts zei in het geluidsfragment in deze Mijmering, “als je speelt om daarna beter te kunnen werken, ben je helemaal niet aan het spelen!. “
Het promoten van meditatie en mindfulness als een soort productiviteits-verhogend middel dat ons in staat stelt om weer wat beter te kunnen meedraaien in de rat-race, is één van de valkuilen die opdoemen als een mechanistisch georiënteerde samenleving kennismaakt met praktijken en overtuigingen die niets te maken hebben een mechanistisch wereldbeeld.
Een andere valkuil is de assertie dat meditatie goed is voor ons, “want hersenscans hebben dat aangetoond”. Ook dat is weer een uiting van een mechanistisch - utilitaire benadering die meditatie wil legitimeren vanuit een medisch- wetenschappelijk oogpunt. Meditatie kan zeker verandering teweegbrengen in de structuur van de hersenen, of in het aantal en de aard van de verbindingen tussen zenuwcellen. Maar laat dat vooral niet de reden zijn om te beginnen mediteren. Dat meditatie goed is voor je, is eigenlijk even evident als de vaststelling dat ademen goed is voor je, of gezond voedsel nuttigen, of veel samenzijn met geliefden. Geen van die dingen zijn echter het doel: ademen, voedsel en connectie zijn aspecten van een proces dat geen doel heeft (zie de Mijmering ‘Heeft het leven een doel? En is het wel ernstig?’ ) Zodra we er een doel aan vastkoppelen, is de kans groot dat we onszelf gaan vastrijden.
Meditatie gaat over zijn, en zijn is een categorie die beter niet wordt gerechtvaardigd met economisch-wetenschappelijk-utilitaire overwegingen. Maar een zijn dat gegrond is, en vrij van hechting aan gedachten en emoties, kan op een veel krachtiger manier open zijn voor het ervaren van heel andere dingen, zoals de onwerkelijke schoonheid van elk moment, het wonder van het zonlicht op elk blad of grasspriet, of het bijzondere feit dat je wakker wordt, je ogen opendoet en weer een dag mag zijn. Hoe meer we ons identificeren met onze gedachten en emoties, hoe minder we zijn, in het moment. Ik ben zeker niet de eerste die dat komt verkondigen, maar als die informatie gewoon een vorm van mentale concepten blijft, brengt het ons geen stap verder: het moet ervaren worden.
Voor wie niet erg vertrouwd is met meditatie en wat meditatie kan betekenen, zou ik wel van harte het korte boekje van de grote Yogi Michael Singer willen aanraden: ‘The Untethered Soul’.
Singer slaagt er als geen ander in om in een heel toegankelijke maar toch grondige manier over te brengen hoe meditatie onze relatie met onszelf én met de wereld ingrijpend kan veranderen. En met heel toegankelijk bedoel ik héél toegankelijk. Verwacht geen intellectueel discours en socio-culturele geschiedenis van meditatie of Boeddhisme, Singer houdt het héél simpel, wat sommige mensen verrast. We zijn literatuur gewoon die graag uitweidt over kennis, geschiedenis, en cultuur, wat allemaal ook prima is maar dan zitten we weer in ons hoofd, en het gaat er net om uit ons hoofd te gaan.
En Singer geeft ook een impressie van hoe vér die transformatie wel kan gaan. Want meditatie moet niet begrepen worden als wat stilzitten om een beetje rustiger te worden: het is een proces dat je waarneming van jezelf en van de wereld ingrijpend kan veranderen (hoewel je daar dus zoals gezegd zeker geen doel van moet maken). Want als we onze identificatie met onze gedachten, mentale inhouden, angsten en zorgen loslaten, wat blijft er dan over? Aanvankelijk kan dat angstaanjagend lijken: blijft er niet enkel leegte dan, en verveling of onrust of een gevaarlijke afgrond waar we liever niet in willen kijken? Als we die drukke stemmen in het hoofd die dag in dag uit kwetteren en tateren tot stilte laten komen (niet dwingen, dat lukt niet), wat kán er dan overblijven?
Tja, dat is de vraag, niet?
Want wie of wat zijn we, los van onze gedachten, angsten en zorgen? Wie of wat is degene die al die dingen waarneemt?
Maar die vraag proberen beantwoorden zou véél te ver voeren nu, en daar kom ik nog op terug in toekomstige posts. Voor nu zou ik jullie enkel willen aanmoedigen om te beginnen met één of andere vorm van meditatie, yoga of mindfulness, indien je daar nog niet mee bezig bent.
Voor sommige mensen kunnen er tegen-indicaties zijn: in het geval van welbepaalde mentale aandoeningen kan meditatie tijdelijk of permanent af te raden zijn. In geval van twijfel kun je bij een therapeut ten rade gaan. Maar voor de overgrote meerderheid van mensen zal meditatie als een volgehouden praktijk op termijn bijzonder veel welzijn kunnen brengen. En het kan een tijdje duren eer je iets vindt dat écht werkt voor jou. Mogelijk komt er eerst een periode van zoeken, van dingen proberen, van trial en error. Ook voor mij was het een heel parcours om uit te komen bij een praktijk die me echt helpt en die ik kan blijven integreren in het dagelijkse leven. Want ook dat is belangrijk: meditatie moet niet beperkt blijven tot die momenten van de dag waarop we daadwerkelijk mediteren. De energie en de mentale focus die we vinden in meditatie, kan gaandeweg meer en meer behouden blijven de hele dag door. Want zoals Michael Singer opmerkte: wat heeft het voor zin om ’s ochtend en ’s avonds te mediteren, als we tijdens de dag tussen die twee momenten in weer helemaal hervallen in onze angsten, zorgen en reactieve fixaties? Het idee is dat je je hele leven kan transformeren, niet dat er enkel een paar wel-afgebakende momenten van meditatie ingepland worden.
Voor wie nog geen ervaring heeft met meditatie, en geen idee heeft waar te beginnen, kan de app ‘Headspace’ een goed startpunt zijn.
Het idee van een app om te mediteren kan op weerstand stuiten bij mensen die een kloof zien tussen hedendaagse technologie en wat vaak 'spiritualiteit' wordt genoemd, maar zulke scheidslijnen lijken me nogal onnodig. Headspace is wel degelijk een interessant en goed gemaakt platform dat heel uiteenlopende programma’s en geleide meditaties aanbiedt voor beginners tot gevorderden. En ja, ook technologie kan ons helpen op een spiritueel pad, waarom niet.
Meditatie en het vinden van evenwicht zijn voor mij ook nog steeds ‘work in progress’. Natuurlijk verlies ik mezelf ook nog in zorgen, of angsten of stress. Maar als dat gebeurt, dan toch al in onvergelijkbaar veel mindere mate dan in mijn vroegere leven voordat ik ben beginnen mediteren. En ik kan mezelf doorgaans heel veel sneller uit die fixatie op angsten of zorgen halen en weer in evenwicht brengen. Mijn leven vòòr meditatie was vaak doordrongen van erg sterke angst en onzekerheid, en de mate waarin dat nu niet meer het geval is, is mede te danken aan meditatie, aan al die informatie die in de stilte vervat zit, in de stilte die een deur kan openen naar een heel andere plek dan onze eindeloze gedachtestromen en al de inhouden van ons bewustzijn waar we ons voortdurend mee identificeren.
De koorts van onze planeet die we ‘klimaatcrisis’ noemen, is ook een reflectie van onze koortsige samenleving en de koorts in ieder van ons, onze angsten, onze stress, ons achterna hollen van doelen die niet noodzakelijk écht goed voor ons zijn of ons niet noodzakelijk gelukkiger maken. Mediteren en onze innerlijke koorts tot rust brengen is dus één van de dingen die ieder van ons kan doen voor de planeet ook. Iedereen die zichzelf en het eigen bewustzijn kan transformeren naar meer rust, stilte en verbinding met intuïtie en de informatie die vervat zit in de stilte, levert daardoor alleen al mogelijk een onschatbare bijdrage aan de transformatie die ons wacht. Want het is niet met woede en strijd dat we het gaan redden. Niet door het aanwijzen van de ‘schuldigen’ en het ten strijde trekken tegen de vermeende ‘boosdoeners’. Maar door onszelf te bevrijden van de patronen die onze mondiale samenleving in haar geheel in hun greep houden.
En dat wil niet zeggen dat we niet in actie kunnen en moeten komen op een bepaald punt, maar dat elke actie die vanuit stilte gegroeid is en vanuit het weten dat in die stilte vervat zit, een héél ander soort actie zal zijn dan actie die uit boosheid of angst of wanhoop ontstaat. En in die actie zal mogelijk ook meer mededogen en liefde vervat zitten, dan in actie die voortgestuwd wordt door haat of woede of angst of rusteloosheid.
Ik wens jullie heel veel verschillende ervaringen van en in die stilte, en veel zorg voor jezelf en je naasten vanuit die stilte, die de ruimte is waarbinnen wij ontstaan, elke dag opnieuw. Want het is niet zo dat we één maal geboren zijn en dan maar simpelweg bestaan tot we sterven. Elke dag ontstaan we weer vanuit eindeloos potentieel dat in ruimte en stilte vervat zit, zodra we onze ogen opendoen ’s ochtends. En er is geen betere manier om contact te maken met dat potentieel dan in stilte.
Men zegge het voort. (Maar niet te luid, en niet voortdurend).
Bedankt voor het lezen, en tot de volgende aflevering,
Het ga jullie goed,
Filip
