Waarin wordt verteld over wat ieder van ons kan doen om een bijdrage te leveren in de komende transities, waarom dat misschien niet meteen de dingen zijn die je zou verwachten, en waarom het belangrijk is dat iedereen meedoet en niemand denkt dat hij of zij geen verschil kan maken in wat er gaat komen. Met als staartje een eerste korte lijst met belangrijke bronnen van informatie die je kan verkennen, met meer op komst.
“We hebben niet het recht om te vragen of we zullen slagen of niet. De enige vraag die we mogen stellen is: wat is het juiste om te doen? Wat vraagt deze aarde van ons als we erop willen blijven leven?”
Wendell Berry
“Niet alles wat je onder ogen ziet, kun je veranderen,
maar niets kan worden veranderd totdat het onder ogen wordt gezien.”
James Baldwin
“Als de wereld geheeld kan worden door menselijke inspanningen, dan ben ik ervan overtuigd dat dit zal gebeuren door gewone mensen, mensen van wie de liefde voor dit leven nog groter is dan hun angst. Mensen die zich kunnen openen voor het web van leven dat ons in het leven riep.”
Joanna Macy
De audio versie van deze blogpost
Beste lezers en volgers van A Biosphere Project,
Ik krijg wel eens de vraag wat mensen individueel kunnen doen om een verschil te maken in de ecologische metacrisis waar we ons in bevinden, of welke rol ze kunnen opnemen in de komende transitie, die zoals ik aangaf in de vorige mijmering de ‘moeder van alle transities’ belooft te worden.
Veel mensen beginnen zich meer en meer bewust te worden van de ernst van de situatie, en willen weten wat hen te doen staat. Voorwaar geen onbelangrijke vraag. En een vraag die almaar pertinenter zal worden naarmate de metacrisis zich verder ontvouwt en we steeds meer geconfronteerd zullen worden met een ontregeld klimaat en extreme weer-gebeurtenissen, met de gevolgen van het verlies aan biodiversiteit, bodemerosie, het verdwijnen van aquifers, het falen van industriële landbouw, een toestroom van klimaatvluchtelingen, politieke radicalisering, enzoverder.
Precies vier jaar geleden nu heb ik daar een lange tekst over geschreven, nog voor deze website klaar was en nog voor ik wist wat A Biosphere Project ging worden. Het was een héél lange tekst van zo’n 13.500 woorden, genaamd ‘Wat te doen? (Een lijst)’, die ik in zijn geheel op Facebook heb gezet op 19 oktober 2020. Ondanks het algemeen aanvaarde idee dat niemand lange teksten leest op Facebook, kreeg ik wel feedback waaruit blijkt dat sommigen wél lange teksten lezen op sociale media. Wat een fijne aanmoediging was toen, en een bevestiging van mijn vermoeden dat mensen wel hongerig zijn naar informatie, zelfs als die oneindig veel uitgebreider is dan de éénlettergrepige soundbites die de dienst uitmaken op sociale media. Maar bovenal was het schrijven van deze tekst een soort catharsis, een bevalling van iets dat al lang zat te wachten om geboren te worden, een uitbarsting die niet binnen enige perken wilde blijven.
Ik somde toen tien dingen op die iedereen die een verschil wil helpen maken meteen kan beginnen doen. Maar die lijst verschilde wel enigszins van de lijsten die we dan gewoonlijk krijgen. De eerste vijf punten gingen niet zozeer over individuele gedragsverandering inzake consumptie en energieverbruik, de dingen die meestal dat soort lijst aanvoeren. Nee, de eerste vijf punten hadden alle te maken met bewustwording, met aandachtige waarneming, met stoppen van ontkenning, met diepe ervaring van wat is, en met het vormen van gemeenschap en netwerken, het delen van informatie, en zelf beginnen met één of andere vorm van activisme.
Pas vanaf punt zes ging het over dingen als minder of geen vlees of vis meer eten, minder of geen fast-fashion kopen, enzoverder. En dingen als minder of niet vliegen of reizen stonden er niet eens in, wegens in het grotere plaatje veel minder doorslaggevend dan vaak gedacht wordt. . Daar zal ik het een andere keer nog wel eens over hebben.
Ik zou deze lijst niet meer op dezelfde manier opstellen, maar ik laat de tekst op de website staan omdat ik er in grote lijnen nog achter kan staan. En het was één van de eerste uitingen van mijn nieuwe levenspad, een uiting van een energie die steeds manifester is geworden in mij.
En als ik nu een antwoord zou moeten formuleren op de vraag wat iemand individueel kan doen om te helpen in de transities die nodig zullen zijn, zou ik ook nu zeggen dat het allerbelangrijkste is om je eerst en vooral ten volle bewust te worden van de situatie, te stoppen met ontwijkgedrag of ontkenning of afleiding. Dat begint bij het je op een intense manier te informeren, en zelf je netwerken te activeren en informatie te helpen verspreiden.
Je eigen gedrag veranderen inzake consumptie en energieverbruik blijft natuurlijk ook aangewezen, maar de som van alle individuele goede bedoelingen gaat ons nog niet uit de brand redden. Een enorme omwenteling in ons systeem zal nodig zijn, en die komt er alleen als voldoende mensen dat mee dragen. Als er een ‘draagvlak’ voor is, zoals dat heet. En dat vraagt een goed geïnformeerde bevolking en vele netwerken die die informatie van onder uit delen in een emergent proces dat vanuit de bevolking komt. Ik schreef daar al over in de blogposts van de reeks ‘Hoop’, die je alle hier bijeen vindt (deze post komt er ook te staan).
We moeten niet vergeten dat de term ‘ecologische voetafdruk’ is bedacht door de olie-industrie, om de ‘schuld’ af te wentelen op individuele consumenten, en de industrie en kapitaal die daarmee samenhangen buiten schot te laten. Maar we kunnen niet verwachten dat grote systemen gaan veranderen als we daar zelf niet toe bereid zijn. Zoals historicus Rutger Bregman zo mooi verwoordde in deze blogpost, kun je systeem en individu eigenlijk met geen mogelijkheid scheiden van elkaar. Ze zijn op eindeloos veel manieren met elkaar verweven.
Het meest ingrijpende dat ieder van ons kan doen om de eigen persoonlijke ‘voetafdruk’ op de planeet te verkleinen, is minder of geen vlees meer eten, en liefst vegan te worden. Volgens een recent gepubliceerde studie van de Universiteit van Oxford, betekent dat in één klap een verkleining van je impact op klimaat, biodiversiteit, en land- watergebruik van niet minder dan twee derde. Je leest dat goed, als je vegan wordt, is je impact op de planeet in één klap drie vierde minder. Zelfs nog los van wat je met je auto doet, of je nog vliegt, en hoeveel kledij je koopt. Als je daar ook nog sterke reducties doorvoert, kun je je impact op Moeder Aarde tot een fractie herleiden.
Je kan lezen over deze en andere studies in de blogpost ‘Zeer belangrijk bericht aan de bevolking’.
Maar zoals ik al zei, de optelsom van alle individuele goede bedoelingen zal nooit voldoende zijn om ons te redden. Daartoe is een massale systemische omwenteling nodig van een grootteorde die we ons nu nog moeilijk kunnen voorstellen. En daartoe is dus een massale informatie-campagne nodig en een beweging van onderuit, die zich eerst synergetisch ontwikkelt in de bevolking vooraleer ze een vorm kan krijgen in een maatschappelijke verandering van koers. Omgekeerd zou niet werken: indien eender welke overheid zou proberen opleggen wat er nodig is op dit punt, zou er opstand uitbreken en zou die overheid met pek en veren het land worden uitgejaagd. Enkel een bevolking die goed geïnformeerd is over de situatie, die de existentiële ernst van deze crisis inziet, en die inziet dat de benodigde omwentelingen weliswaar een eind zullen betekenen van de wereld zoals we die kennen, maar uiteindelijk een veel bétere wereld kunnen brengen met een samenleving die in synergie en harmonie bestaat met het ruimere organisme waar die van deel uitmaakt, enkel die bevolking zal bereid zijn om deze transitie aan te gaan. Informatie is cruciaal, samen met verbeelding, durf, en geloof in onszelf.
Onlangs kwam ik op mijn omzwervingen op het internet weer eens een organisatie tegen die ik nog niet kende, genaamd ‘Perspectiva’, opgericht in 2015 door Schots filosoof, klimaat-activist en schaakgrootmeester Jonathan Rowson en Zweeds socioloog, ondernemer en lid van de Club Van Rome Thomas Bjorkman.
Perspectiva omschrijft zichzelf in de eerste zin op de website als een ‘community die werkt aan een dringend honderdjarig project’.
Een dringend honderdjarig project...
Die zin bleef hangen in de bijna komische vanzelfsprekendheid waarmee iets gesteld werd dat in onze tijd volstrekt onzinnig lijkt: denken op de heel lange termijn. Het is te zeggen, honderd jaar is niet eens zo lang, in geologische termen is het een fractie van een seconde, één drieduizendste van de tijd die onze soort bestaat op Aarde, en in galactische tijd is het al helemaal onvoorstelbaar minuscuul. Maar vergeleken met ons economische kwartaaldenken is een eeuw al een eeuwigheid.
Nu ik een klein vervolg of update geef bij die tekst van 2020, zou ik willen stellen dat dat is wat we collectief moeten doen: deel worden van een dringend honderdjarig project.
‘Dringend’ lijkt te impliceren dat het allemaal meteen moet gebeuren, ‘honderdjarig’ corrigeert dat meteen: het wordt een werk van lange adem, van vele generaties zelfs. Maar dat maakt het niet minder urgent.
Ik moest toen ik dat las ook meteen denken aan de kathedraal-bouwers van weleer. Ik woon deeltijds te Antwerpen in België, en deze stad mag prat gaan op een erg bijzondere en mooie kathedraal, gebouwd tussen 1352 en 1521. Honderd zeventig jaar duurde het bouwen van deze grootste kathedraal, die overigens twaalf jaar na de voltooiing helemaal afbrandde. Het herstel duurde ook decennia.
Het is een fascinerend idee: voor de mensen die rond pakweg 1450 aan het werk waren aan de kathedraal, was het begin van de bouwwerken gesitueerd in de mist der vervlogen tijden, generaties voordat zij geboren waren. En ze zouden ook nooit de voltooiing van hun levenswerk meemaken, en hun kinderen en kleinkinderen ook niet.
Maar ongetwijfeld waren ze gedreven en trots om te mogen meewerken aan dit meesterwerk dat toen nog overweldigender moet geleken hebben dan vandaag. Ik kan me amper voorstellen hoe dat geweest moet zijn, om deel uit te maken van zo’n werk van generaties en generaties.
En ik denk dat we eerst en vooral dat soort houding moeten proberen aannemen tegenover wat ons te doen staat: we beginnen aan een dringend honderdjarig project, of liever een dringend duizendjarig project, want het herstel van de integriteit van onze biosfeer en het ontwikkelen van een mondiale samenleving die in harmonie kan bestaan met die biosfeer zal vele eeuwen in beslag nemen.
We zijn niet gewend zo om te gaan met tijd, of met doelstellingen, of met normen wat betreft succes of falen. We zijn niet gewend om met diepe tijd om te gaan, om ons te verbinden met de verre toekomst of het verre verleden. Over die diepe tijd had ik het overigens ook al in de gelijknamige mijmering van december 2023, één van de eerste mijmeringen van de reeks. We zijn gewend om in weken of kwartalen of hooguit in jaren te denken, maar de meta-crisis dwingt ons om op veel langere termijnen te gaan nadenken en conceptualiseren. Wat voor wereld willen we binnen een eeuw, binnen vier eeuwen, binnen duizend jaar? Ik heb de indruk dat veel mensen bewust of onbewust al niet meer geloven dat onze soort deze eeuw zal overleven, laat staan de komende duizend jaar. En dat we, als we het al overleven, we ons in een soort dystopie van ongelijkheid, oorlog en ecologische rampspoed zullen moeten zien te redden in een strijd van iedereen tegen iedereen om de schaarse resterende grondstoffen, voedsel en water.
Laten we zeggen dat ons dringend honderdjarig (of duizendjarig) project erin bestaat om alles op alles te zetten om die toekomst om te buigen naar een heel andere: één waarin economie ons leven dient in plaats van andersom, één waarin de voortdurende competitie tussen grootmachten en machtsblokken wordt omgezet in samenwerking, één waarin niet het BNP maar het welzijn van iedereen de maatstaf wordt van het succes van onze samenleving, één waarin onze band met het organisme waar we deel van uitmaken, onze biosfeer, er een zal zijn van respect, aanvoelen, synergie, en wijsheid, één waarin we de natuur niet meer zien als iets buiten ons, maar als het organisme waar wij deel van uitmaken.
Maar zo’n project zal dus eerst en vooral om informatie vragen, om netwerken en nieuwe vormen van connectiviteit en emergentie, om verspreiding van nieuwe ideeën van onderuit. En dat proces is al bezig. Het is mijn intentie om in de nabije toekomst heel wat links te delen naar organisaties en internet-platforms die al op dat pad zijn, en een groeiend netwerk vormen van ‘bottom-up causation’, oftewel verandering van onderuit.
En daar kan ieder van jullie een rol in spelen: door informatie te delen binnen jullie eigen netwerk, door jezelf ook voortdurend te informeren, door daar passioneel mee bezig te zijn ook. Waarom niet, als onze toekomst en die van onze kinderen en kleinkinderen ervan afhangt? Het is aan ons, aan wie anders? En ieder van ons kan daar ook een grote rol in spelen, binnen het eigen netwerk van vrienden, familie, collega’s, verenigingen, enzoverder.
Informeer jezelf, dat is ook wat sociaal filosoof Daniël Schmachtenberger zei aan het eind van de vorige mijmering. Informeer jezelf en deel die informatie. Ga het gesprek aan, begin een blog, deel dingen op sociale media en via mail, gebruik je verbeelding en wees creatief en durvend... en deel mijn blog en mijmeringen, als je die waardeert of belangrijk vindt ;-)
Jezelf informeren vraagt wel dat je verder gaat kijken dan de mainstream media, die deze meta-crisis nog steeds onderbelichten en slechts een fractie van de situatie in beeld brengen. Je moet je wenden tot gespecialiseerde publicaties, organisaties en individuen die al aan de weg timmeren en waardevolle en betrouwbare informatie de wereld insturen.
Het kaf van het koren scheiden in deze materie is geen sinecure in deze tijden van desinformatie en junk-informatie op social media en YouTube. Daarom is één van mijn bedoelingen met de blog en de website, informatie te delen over deze organisaties en individuen, think-tanks en onderzoekscentra die waardevol en betrouwbaar werk leveren. De uitnodiging is dan dat je daar zelf verder mee aan de slag gaat en helpt deze informatie verder te delen.
Laat ik al beginnen met enkele van mijn belangrijkste informatiebronnen te delen:
Post Carbon Institute is een think-tank opgericht door Richard Heinberg, één van ’s werelds experts op vlak van energie en de transitie naar een ‘post-carbon’ samenleving. PCI brengt vele top-experts en denkers bijeen in een voortdurende fascinerende denkoefening, die echter géén doemdenken is. De situatie is ernstig, maar niet hopeloos. Verken hun site en lees en luister naar de podcasts. De ecologische crisis wordt niet geïsoleerd van ruimere maatschappelijke ontwikkelingen en verwante crisissen, maar juist gekoppeld aan alle mogelijke sociale en economische evoluties, de enige benadering die steek houdt.
Resilience is één van de ‘zendkanalen’ van PCI: een fascinerende site met een toepasselijke naam - ‘resilience’ betekent ‘veerkracht’ en uithoudingsvermogen, en dat zullen we nodig hebben. Verwacht eindeloos veel essays van experts en denkers die ook op vele andere platformen publiceren, en indringende teksten die de meta-crisis op de breedst mogelijke manier in ogenschouw nemen.
De podcast ‘What Could Possibly Go Right’ brengt interviews met experts rond die geweldige denkoefening: wat zou er goed kunnen gaan? Hoe zou het goed kunnen aflopen? Je kan al eens luisteren naar de aflevering met de grote Joanna Macy, de auteur van ‘World As Lover, World As Self’.
The Great Simplification is de podcast van Nate Hagens, die focust op systeem-wetenschap omtrent onze situatie op de planeet, in het bijzonder rond ecologie, economie, energie, en alle manieren waarop we ons onbewust zijn van wat energie eigenlijk is, de buitengewone rol die fossiele brandstoffen innemen in onze beschaving, en waarom we niet moeten hopen dat we daar pijnloos van af gaan geraken. Een voortdurende oefening in juist waarnemen, correct analyseren, en stoppen met wegkijken van al te duidelijke feiten. Maar ook voortdurend het perspectief dat wat we gaan verliezen, misschien ook winst zal betekenen op menselijk vlak, en dat de wereld die ons wacht waarschijnlijk veel eenvoudiger zal zijn dan de huidige (vandaar de naam ‘Great Simplification’) maar mogelijk (als we het goed doen) ook véél aangenamer om in te leven.
Nate Hagens heeft ook een YouTube kanaal waar vele interviews met leidende denkers en experts worden gedeeld.
Dat zijn er al een paar om te beginnen, verwacht (veel) meer in de toekomstige pagina met links.
Informatie, kennis, verbeelding, durf, geloof, en bovenal liefde voor onze planeet zullen sleutel zijn tot een andere toekomst. Laten we niet handelen vanuit angst voor al de moeilijke dingen die op ons afkomen, maar uit liefde voor het leven, en voor het wonderlijke feit dat we bestaan, en dat er überhaupt iéts bestaat eerder dan niets. Het wonder van het leven, en de liefde voor alles wat leeft, kunnen ons de energie geven om dit allemaal aan te gaan.
In een toekomstig vervolg op deze mijmering, zal ik nog wat ideeën delen omtrent hoe we onszelf anders (en beter) kunnen gronden in onszelf in het licht van al deze uitdagingen. En hoe we door meer liefde voor onszelf ook al een enorme bijdrage kunnen leveren aan het geheel, en aan de toekomst.
Met liefde voor jullie allen, tot de volgende aflevering,
Het ga jullie goed,
Filip
